Rola psychologa podczas zabiegu bariatrycznego

Napisała dla Was nasza specjalistka: Kamila Koziara – psycholog, psychodietetyk, psychoterapeuta

W ostatnich latach zabiegi bariatryczne cieszą się coraz większą popularnością. Obecnie nie ma konkretnych ustaleń co do psychologicznych czynników dyskwalifikujących pacjenta przed zabiegiem. Badanie pacjenta przed operacją nie powinno koncentrować się przede wszystkim na ewentualnym stwierdzeniu u niego objawów psychopatologicznych, ale raczej na jego oczekiwaniach i określeniu stopnia przygotowania do behawioralnych i emocjonalnych zmian, do których dojdzie po zabiegu (Warren L. Huberman, PhD).

Rola psychoterapeuty zdaje się bardzo istotna po wykonaniu zabiegu. Pomoc specjalisty może wywierać istotny wpływ na rezultaty leczenia. Badania wykazały, że zmniejszenie masy ciała jest większe u pacjentów uczestniczących po operacji w grupach wsparcia w porównaniu z osobami niekorzystającymi z tej formy pomocy. W innym badaniu zauważono, że najbardziej wartościowym aspektem całego leczenia było zapewnienie ciągłej opieki dzięki grupom wsparcia.

Współwystępowanie zaburzeń natury psychicznej może nie tylko zakłócić rezultaty leczenia pooperacyjnego, ale doprowadzić do pogłębienia problemu oraz nasilać negatywne konsekwencje.

U osób z otyłością olbrzymią najczęściej mogą występować:

• depresja
• zaburzenia odżywiania
• uzależnienia
• niskie poczucie jakości życia
• zaburzenia osobowości
• dysmorfofobia
• trudności w tworzeniu satysfakcjonujących relacji, brak relacji intymnych
• negatywny wizerunek własnego ciała

Od 20 do 60% pacjentów zgłaszających się na zabieg cierpi na zaburzenia psychiczne osi I, z których najczęstsze są zaburzenia nastroju i zaburzenia lękowe. Wykazano, że aktualne zaburzenia lękowe występują u 24% pacjentów, u 16% stwierdzono zaburzenia nastroju a prawie 29% spełniało kryteria zaburzeń osobowości (Psychologiczne następstwa chirurgicznego leczenia otyłości . David B. Sarwer, PhD, Anthony N. Fabricatore, PhD, LaShanda R. Jones-Corneille, PhD, Kelly C. Allison, PhD, Lucy N. Faulconbridge, PhD, Thomas A. Wadden, PhD).

Cele oceny przedoperacyjnej:

• Poznanie powodów, dla których pacjent chce się poddać operacyjnemu leczeniu otyłości i czynników, powodujących, że dąży do przeprowadzenia zabiegu właśnie teraz.
• Ocena oczekiwań pacjenta dotyczących całkowitej utraty masy ciała po zabiegu
• Określenie, czego pacjent spodziewa się dzięki zmniejszeniu masy ciała
• Ocena stopnia wiedzy pacjenta na temat tego, do jakich zmian behawioralnych, emocjonalnych i innych dojdzie lub może dojść po zabiegu
• Ocena adekwatności decyzji o poddaniu się leczeniu w określonym czasie
• Określenie występowania i nasilenia zaburzeń psychicznych i prób ich leczenia (np. psychoterapia, leki, grupy wsparcia)
• Ocena dodatkowych wysiłków planowanych przez pacjenta w celu schudnięcia lub utrzymania masy ciała (np. ćwiczenia, zmiany dietetyczne, grupy wsparcia)
• Ocena jakości sieci wsparcia pacjenta lub dostępności wsparcia
• Określenie na podstawie badania potencjalnych problemów, które mogą zmniejszać utratę na wadze lub jej przeciwdziałać. Przedstawienie tych czynników pacjentowi i wspólne omówienie
• Określenie, jakie trudności behawioralne i emocjonalne mogą pojawić się po skutecznym schudnięciu i omówienie ich z pacjentem
• Poinformowanie pacjenta o dostępnych możliwościach, które mogą wspomagać odchudzanie dzięki operacji bariatrycznej (np. grupy wsparcia, psychoterapia, materiały dostępne w Internecie)

(Huberman WL. Primary Psychiatry, Vol. 15, No 8, 2008)

Problemy po zabiegu:

• brak motywacji do zmiany stylu życia, zmiany na stałe
• trudności w regulacji emocji, chęć zajadania problemów/ emocji
• niska samoocena, brak poczucia wpływu na siebie, wiary w swoje możliwości
• brak umiejętności rozwiązywania problemów
• oczekiwania co do zmiany życia, rozwiązaniu problemów natury psychicznej poprzez pozbycie się nadmiernych kilogramów
• myślenie magiczne : „magiczny zabieg… zmieni moje życie, rozwiąże wszystkie problemy natury psychicznej”
• negatywny wizerunek własnego ciała
• brak relacji intymnych, brak sieci wsparcia

Prawie 20% osób, które poddają się chirurgicznemu leczeniu otyłości, nie udaje się osiągnąć typowego po operacji spadku masy ciała lub ponownie zaczynają przybierać na wadze w pierwszych kilku latach po operacji. Liczne badania wykazały, że przestrzeganie diety po operacji jest słabe (D.B. Sarwer, materiał niepublikowany, 2008)

Rola dobrego psychologa po zabiegu:

• wsparcie podczas adaptacji w nowej sytuacji
• wsparcie w procesie tworzenia nowych nawyków
• nauka nowych mechanizmów regulacji emocji, innych niż jedzenia
• nauka umiejętności społecznych
• praca nad negatywnym obrazem ciała
• budowanie planu na poradzenie sobie w trudnych sytuacjach
• przewidywanie potencjalnych trudności na drodze do celu, unikanie ryzyka
• nauka relaksacji
• nauka kontroli impulsów

„łatwiej pozbyć się tłustego ciała niż tłustego mózgu, tłumacząc, że zmniejszenie masy ciała zajmuje mniej czasu niż psychiczne przystosowanie się do tego stanu. Wiele osób nadal emocjonalnie czuje się otyłymi, na długo potem, jak udało im się schudnąć. Dokonanie zmian życiowych, które umożliwiają poprawę jakości życia stanowi rzeczywisty sukces, którego osiągnięcie jest trudniejszym i bardziej czasochłonnym zadaniem niż sama utrata masy ciała (Warren L. Huberman, PhD).

Ostatni etap zabiegu, czyli czas kiedy pacjent już schudł może być najtrudniejszy. Na tym etapie najczęściej pojawia się depresja i inne trudności emocjonalne. Pacjent zaczyna przystosowywać się do życia po zmniejszeniu masy ciała. Cel całego życia w postaci walki z otyłością mierzony uzyskaniem konkretnej wagi został osiągnięty. Przyjaciele i rodzina już nie wiwatują z radości, a zmniejszenie masy ciała przestaje być czymś nowym. Pacjent zamiast na utracie na wadze musi skoncentrować się na przystosowaniu do życia w szczuplejszym ciele i zacząć wykraczać poza cele związane z wagą. Następują i trwają zmiany w życiu osobistym, społecznym i zawodowym. Sukces na tym etapie dla wielu pacjentów oznacza ogólne powodzenie operacyjnego leczenia otyłości.

1. Psychologiczne następstwa chirurgicznego leczenia otyłości . David B. Sarwer, PhD, Anthony N. Fabricatore, PhD, LaShanda R. Jones-Corneille, PhD, Kelly C. Allison, PhD, Lucy N. Faulconbridge, PhD, Thomas A. Wadden, PhD
2. Psychologiczne następstwa operacji bariatrycznych u nastolatków z otyłością olbrzymią Andrea D. Vazzana, PhD
3. Sekuła M., Paśnik K. – „Rola psychologa w chirurgicznym leczeniu otyłości olbrzymiej” – Lekarz Wojskowy 2016
4. Doświadczenia własne z siedmioletniej pracy z osobami po operacyjnym leczeniu otyłości – rola specjalisty zajmującego się zdrowiem psychicznym Warren L. Huberman, PhD

Kamila Koziara – psycholog, psychodietetyk, psychoterapeuta