Przeniesienie, przeciwprzeniesienie oraz relacja terapeutyczna w psychoterapii

Napisała dla Was nasza specjalistka: Joanna Cimke- psycholog, psychodietetyk, psychoterapeuta

Przeniesienie

Naturalne zjawisko występujące w procesie psychoterapii kiedy pacjent w sposób nieświadomy, przenosi na osobę terapeuty reakcje emocjonalne, których doświadczał wobec ważnych dla siebie osób ze swojego życia. Po raz pierwszy zostało opisane w nurcie psychoanalitycznym, oparte na mechanizmie obronnym przemieszczenia i ma źródło w teorii relacji z obiektem. Zrozumienie i analiza jest szansą na lepsze poznanie nieuświadomionych części samego siebie, które mogą wpływać na kształtowanie naszych zachowań i wyborów życiowych. Jednocześnie jest to okazja na wypracowanie skuteczniejszych i mnie uciążliwych zachowań i relacji z innymi ludźmi.

Przeniesienie pozwala pacjentowi z pomocą oczywiście terapeuty w świadomy sposób przeżyć te reakcje, które do tej pory były wyparte, nieświadome. Treści te ponieważ były nieświadome mogą stać się powodem i początkiem nerwicy. Terapeuta obserwując to jak widzi go pacjent korzysta z tego w celu diagnozy osobowości pacjenta. Pozwala to konfliktom wewnątrzpsychicznym pacjenta ujrzeć światło dzienne, być zrozumianym i rozwiązanym.

Przeciwprzeniesienie

Przeciwprzeniesienie jest tak naprawdę zjawiskiem bardzo podobnym do przeniesienia u pacjenta, z tym, że przebiega w odwrotnym kierunku. Treści, jakie w trakcie procesu terapeutycznego przenosi pacjent na terapeutę powodują, że zaczyna wywierać wpływ na terapeutę – na początku tylko bezstronny obserwator a następnie wpływa na terapeutę, który bierze na siebie te fantazje, a zatem, przyjmuje na siebie „cierpienie” pacjenta i podziela je, jednocześnie przeżywając je razem z nim. Zatem można uznać, że terapeuta świadomie naraża własne zdrowie psychiczne. Oznacza to również, że to, co na początku było dla niego „przypadkiem”, zaczyna go zajmować, choć nie mówimy tutaj o związku osobistym (w każdym razie nie powinien to być związek osobisty) – chodzi jedynie o to, że wokół terapeuty gromadzi się nieświadomy materiał pacjenta. Zadanie terapeuty polega na tym, by nie dopuścić do powstania sytuacji „nieprawdziwej zażyłości” z pacjentem, sytuacji, w której jego (terapeuty) wgląd zostałby zakłócony przez treści nieświadome indukowane przez pacjenta – w przeciwnym bowiem razie terapia nie byłaby możliwa.

Przeniesienie w różnych podejściach w psychoterapii

W podejściu psychoanalitycznym zjawisko przeniesienia powstaje spontanicznie w relacjach z ludźmi, natomiast w psychoterapii jest jej sednem. Psychoanaliza jest podejściem w którym psychoanalityk powoduje u pacjenta cofanie się emocjami do wcześniejszych faz z dzieciństwa i usuwa je dzięki interpretacji, która polega na ujawnianiu przenoszonych reakcji w stosunku do ludzi i do terapeuty.

W terapii poznawczo-behawioralnej przeniesienie nie stanowi celu pracy terapeutycznej, natomiast w psychologii poznawczej zwraca się na nie uwagę i uznaje w relacji terapeutycznej. Psychologia ta kładzie szczególny nacisk na naturalność procesu przeniesienia, który cechującego się uruchamianiem i wykorzystywaniem reprezentacji umysłowej osoby istotnej w procesie interpretowania zachowań osoby nowo poznanej i reagowania na nie. Poprzez to nadaje przeniesieniu ważne znaczenie w przebiegu samej terapii, przede wszystkim w kwestii budowania zaufania, współpracy i motywacji.

Nurt humanistyczny skoncentrowany na tu i teraz w rzeczywistości pacjenta, uważa ze przeniesienie jest istotne nie tylko jeśli chodzi o wydarzenia z przeszłości a także w kontekście doświadczeń korekcyjnych, które są istotnym elementem leczącej i rzeczywistej relacji. Samodzielność pacjenta w poznawaniu siebie oraz korekcja jego zachowań są celem pracy terapeutycznej. Pomagają w tym umiejętności terapeuty, klaryfikacja, porządkowanie istotnych problemów oraz odzwierciedlanie uczuć. W terapii gestalt przeniesienie rozumiane jako usztywniony gestalt, całość czyli gestalt oznacza figurę organizującą aspekty ludzkiego funkcjonowania takie jak emocje, spostrzeganie, myślenie i potrzeby.

Relacja terapeutyczna w psychoterapii

Relacja terapeutyczna jest kluczowym czynnikiem w procesie psychoterapii, czynnikiem leczącym. Przeniesienie może pojawiać się w procesie terapeutycznym bez względu na techniki jakie stosuje terapeuta i w każdym momencie pracy. Pewne czynniki sprzyjają pojawieniu się przeniesienia, szczególnie w tych teoriach , które właśnie je uważają za źródło zmiany. Najczęściej przeniesienie w naturalny sposób pojawia się w gabinecie terapeutycznym, dzięki tworzącej się relacji terapeutycznej. Prawidłowo rozpoznane i przepracowane może być źródłem doświadczenia korekcyjnego, wywołujących trwałe zmiany w osobowości. Freud uważał, że pacjent potrzebuje uświadomić sobie przeżywane uczucia związane z przeniesieniem w relacji terapeutycznej, by wiedząc o ich istnieniu , mocy oraz wpływie na motywacje i budowanie relacji z innymi ludźmi.

Joanna Cimke- psycholog, psychodietetyk, psychoterapeuta