Napisała dla Was nasza specjalistka: Katarzyna Ciupider – pedagog, psychoterapeuta.

Mechanizmy obronne są to metody radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami, potencjalnie nam zagrażającymi. Zazwyczaj są one nieświadome, czyli nie zdajemy sobie sprawy, że używamy ich w danym momencie. Zadaniem mechanizmów obronnych jest obrona przed wstydem, lękiem, frustracją czy poczuciem winy. Są nimi zachowania, sposoby myślenia, które pozwalają nam chronić siebie przed negatywnymi odczuciami. Poprzez nieuświadomione stosowanie mechanizmów obronnych dystansujemy się od pełnej świadomości nieprzyjemnych myśli, uczuć, zachowań.

Przyjrzyjmy się kilku z nich.

Psychologowie pogrupowali mechanizmy obronne na mniej lub bardziej dojrzałe. Te mniej dojrzałe nazywane są prymitywnymi, ponieważ są łatwiej dostępne i skuteczne na krótki okres czasu. Są wśród nich między innymi: zaprzeczenie, regresja, wyparcie, projekcja.

Zaprzeczenie

Zaprzeczenie to nieprzyjmowanie faktów, zdarzeń, uczuć, tak jakby one nie istniały. Jest to odmowa przyjęcia rzeczywistości, jakby bolesne doświadczenie, myśl czy uczucie nie wydarzyło się, nie pojawiło. Zaprzeczenie jest uważane za jeden z najbardziej prymitywnych mechanizmów obronnych, ponieważ jest charakterystyczny dla rozwoju wczesnego dzieciństwa. W przypadku dzieci pewien stopień zaprzeczania jest normalnym zjawiskiem. Na przykład, jeśli dziecko dowiaduje się, że rodzice się rozwodzą, może zaprzeczać temu faktowi. Wiele osób używa zaprzeczenia w codziennym życiu, aby uniknąć bolesnych emocji. Na przykład, zdradzana kobieta nie wierzy i zaprzecza zdradzie partnera, bo chroni się przed rozczarowaniem, bólem i cierpieniem.

Regresja

Regresja to mechanizm obronny polegający na powrocie do zachowań z przeszłości, które są nieadekwatne do naszego wieku. Regresja jest cofnięciem się do wcześniejszych stadiów rozwoju. Głównym celem zachowań regresyjnych jest redukcja lęku. Na przykład, gdy nastolatek nie radzi sobie z jakimś problemem, może zacząć wykazywać zachowania z dzieciństwa tj. moczenie nocne, które dawno temu minęły. Gdy dorośli mają trudność z poradzeniem sobie ze stresującą sytuacją w pracy mogą nie chcieć rano wstać z łóżka, aby nie mierzyć się z kłopotem.

Wyparcie

Wyparcie polega na przyjęciu bolesnych uczuć po trudnym doświadczeniu, a następnie szybkim zapomnieniu o nich. Wtedy niepożądane uczucia wędrują do naszej nieświadomości i mogą być chwilową luką w pamięci lub całkowitą amnezją. W trakcie trwania terapii czasami nie możemy dojść do tego, co jest powodem naszych pewnych zachowań, lęku, złości, czy innych trudnych emocji. Dzieje się tak, dlatego, że wypieramy to co jest trudne, nie pamiętamy złych wspomnień. Mechanizm obronny, jakim jest wyparcie wymazuje gumką to, co mogłoby spowodować nasze cierpienie.

Projekcja

Projekcja polega na nieświadomym przypisywaniu niepożądanych uczuć innej osobie lub osobom. Broni nas przed niechcianymi myślami, uczuciami, których nie chcemy do siebie dopuścić. Na przykład, matka krzyczy na dziecko, ponieważ uważa, że jest ono agresywne, a w rzeczywistości agresywna jest ona sama. Albo, pewna osoba sądzi, że otaczają ją ludzie wrodzy, nieuczciwi, podczas gdy ona sama taka właśnie jest, ale ukrywa się pod maską spokoju i uśmiechu oskarżając innych o najgorsze. Projekcja jest często rezultatem braku wglądu i uznania własnych motywacji i uczuć.

Istnieją także mechanizmy obronne, które w przeciwieństwie do prymitywnych są dojrzałe i często stosowane świadomie. Wśród nich znajdziemy: antycypację, humor, altruizm.

Antycypacja

Antycypacja to zdolność realistycznego przewidywania sytuacji powodującej stres czy zagrożenie. Polega na przewidywaniu przyszłych problemów i sytuacji trudnych, i tym samym, umożliwia zapobieganie i pomaganie w ich rozwiązywaniu. Na przykład, pewna osoba zdaje sobie sprawę ze zbliżającej się trudnej sytuacji, myśli o tym, oswaja się, dzięki czemu przy jej wystąpieniu nie jest tym faktem zaskoczona. Przygotowuje się, wyobraża sobie swoje emocje, reakcje i planuje dalsze działania. Przewidywania te wynikają z naszych wcześniejszych doświadczeń lub wiedzy.

Humor

Humor jest wyrażaniem swoich uczuć bez działania przeciwko sobie, czyli w zgodzie ze sobą oraz bez sprawiania przykrości innym. Humor pozwala konfrontować się z tym, co inaczej jest zbyt trudne do zniesienia i pomaga poradzić sobie z tym. W przeciwieństwie do żartu, nie powoduje oderwania uwagi od tego, co jest aktualnym problemem emocjonalnym. Humor to spoglądanie na siebie z dystansem, ale nie obśmiewanie siebie.

Altruizm

Altruizm to forma pomocy innym osobom, myślenie o potrzebach innych, ale nie zastępcze zajmowanie się nimi. Jest to postawa konstruktywna i przynosi podświadome gratyfikacje. Na przykład, osoba, która wyszła z przemocowego związku organizuje grupę ludzi, które przeszły to samo. Pomaga im, wspiera, udziela porad, dzieli się doświadczeniem. Na podstawie własnego doświadczenia odpowiada na pytania i lęki nowych osób doświadczających przemocy.

Mechanizmy obronne to wyuczone zachowania. Oznacza to, że można nauczyć się nowych, bardziej konstruktywnych, które będą dla nas korzystne. Samo uświadomienie sobie, kiedy i którego z mechanizmów obronnych używamy jest dobrą drogą do identyfikacji zachowań, które chcemy zmienić. Jeśli jednak masz trudność w zrozumieniu swoich postaw, zachowań, reakcji, emocji to zgłoś się do psychoterapeuty, który z pewnością Ci w tym pomoże.

Katarzyna Ciupider – pedagog, psychoterapeuta