KARY I NAGRODY W WYCHOWANIU – co stosować zamiast nich?

Napisała dla Was nasza specjalistka: Agnieszka Kiełbik – psycholog, psychodietetyk, psychoterapeuta

Stosowanie kar i nagród jest metodą czysto behawioralną. Podstawowym założeniem tej metody jest wpływanie na zachowanie dziecka poprzez zastosowanie odpowiednich oddziaływań. Zacznijmy od kar. Zazwyczaj dziecko, które zachowuje się wg oceny rodzica niewłaściwie, zostaje ukarane, albo poprzez odebranie jakiejś przyjemności dziecku np. oglądania bajki, odebrania telefonu, tabletu, albo poprzez inne formy ukarania jak time out, karne krzesełko etc.

Zobacz również: Dietetyk dziecięcy Wrocław

Jakie są konsekwencje stosowania kar? Czy dzięki temu dziecko zrozumie swój błąd?

Zacznijmy od analizy co czuje dziecko, które doświadcza kary? Przede wszystkim dziecko, które zostaje ukarane, zaczyna odczuwać złość wobec rodzica. Dzieje się tak, ze względu na to, że to właśnie rodzic postawił się znacznie wyżej w hierarchii wobec dziecka. Taka postawa zawsze wzbudza negatywne uczucia. Po drugie kary doprowadzają do tego, że zamiast dziecko myśleć o całej sytuacji, zaczyna się koncentrować na tym, że zostało ukarane. Więc w ten sposób na pewno nie sprawimy, że dziecko będzie miało szansę poczuć się w tej sytuacji, samo przeanalizować co się stało, ponieważ jego koncentracja zmieniła obiekt. Stosując kary, dajemy przekaz, że silniejsi wygrywają i mają rację, co siłą rzeczy przenosi się na relacje dziecka z otoczeniem.

Co zamiast kar ?

Nazywanie emocji i zauważanie co czuje dziecko, ale bez stosowania oceny. Służy to przede wszystkim zauważeniu uczuć dziecka, nazwaniu ich i osadzeniu ich w rzeczywistości i jednocześnie robimy przestrzeń na zrozumienie samego siebie. Przykład: Widzę, że czujesz złość/ smutek. Chyba nie dogadałaś się z koleżanką? Pomóc Ci jakoś?

Stosowanie w komunikacji z dzieckiem języka osobistego. Język osobisty, to komunikacja zaczynająca się od określenia swojego stanu emocjonalnego i wskazaniu swoich granic. To są komunikaty typu: Jest mi smutno, że tak do mnie powiedziałaś. Nie chce, żebyś tak się do mnie odnosiła. Czuję się źle, kiedy na mnie krzyczysz etc. | Polecamy: psychodietetyk online.

Rozmowa aktywizująca empatię. Metoda ta polega na tym, że zadajemy dziecku pytania odnośnie do tego, jak jego zachowanie mogło wpłynąć na inne osoby, jak oni mogą się czuć w tej sytuacji. Pozwala to dziecku nauczyć się myślenia o innych. Przykładowe pytania: Jak sądzisz, czy jest to najlepszy sposób rozwiązania sytuacji? Jak może się teraz czuć Twój kolega? Jak sądzisz co możesz teraz zrobić, aby to zmienić?

Konsekwencje naturalne to po prostu konsekwencje wynikające z konkretnego zachowania czy sytuacji. Posługując się przykładem – dziewczynka pokłóciła się z koleżanką, powiedziała jej wiele nie miłych słów. Konsekwencją naturalną tej sytuacji są trudne i nieprzyjemne uczucia, które odczuwają obydwie. Dzieci potrzebują przestrzeni do zajmowania się swoimi sprawami i najlepszą metodą dać im tą przestrzeń do przeżywania siebie, swoich uczuć i uczuć innych i odczucia jakie są konsekwencje tego.

Kwestia stosowania nagród wygląda dość podobnie. Założenie jest takie, że kiedy dziecko zrobi coś wg oceny rodzica dobrze, to dostaję nagrodę, w postaci pochwały, znaczków, pieczątek lub czegoś bardziej materialnego. Tym samy znów motywujemy dziecko zewnętrznie.

Jaki ma skutek takie podejście? Czy rzeczywiście będzie zachowywać się w sposób pożądany przez rodziców?

Zacznijmy od tego, że dziecku przede wszystkim zależy na utrzymaniu dobrej relacji z rodzicem, więc będzie się starać uzyskać pozytywną uwagę i nagradzanie. Problem jednak w tym, że zachowanie powodowane nagrodą, nie wynika z odczuwalnej motywacji wewnętrznej i staje się uzależnione od tego co z zewnątrz. Po drugie nagradzane i chwalone dzieci będą zachowywać się i robić określone rzeczy np. sprzątać pokój tylko na poziomie minimalnym potrzebnym do nagrody. Większy wysiłek i kreatywność w działaniu będzie niestety opiewać w strach przed porażką. Innymi słowy, dzieci chwalone za to, że cudowne, piękne , wspaniałe i ładnie się zachowują, żyją w ogromnym lęku przed utratą tego. Dziecko, które załóżmy zostało pochwalone za „ładne” rysowanie, będzie się starać rysować zawsze na zbliżonym poziomie, ponieważ większa kreatywność niesie ryzyko porażki. To samo dotyczy wszelkich zachowań, które dziecko samo z siebie robi, a rodzic chcąc je wzmocnić, zaczyna je za to chwalić lub nagradzać. Co jest absolutnie zbędne w momencie, gdy dziecko samo coś z siebie robi. Co więcej, często dochodzi do tego, że dzieci zarzucają określone zachowania, za które zostały pochwalone, ponieważ zaczynają myśleć, że może jednak nie było to samo w sobie takie przyjemne i warte zainteresowania, skoro rodzic za to je chwali. Innymi słowy, nagrody i pochwały psują to, co naturalne w dzieciach.

Czy to oznacza, że w ogóle nie powinniśmy wyrazić swojej np. dumy lub zadowolenia z tego, że coś się dziecku udało? Oczywiście, że możemy, a nawet powinniśmy tylko w sposób niezaburzający postrzegania dziecka.

Jak to zrobić? Dostrzegajmy przede wszystkim wysiłek, jaki dziecko włożyło w wykonywanie danej czynności. Czyli jeśli jesteśmy dumni z tego, że dziecko zaczęło rysować i nawet coś mu tam wychodzi, to możemy powiedz: Widzę, że bardzo lubisz rysować. A co narysowałeś? Skąd miałeś pomysł? Etc. Jak np. dziecko posprzątało swój pokój, a często tego nie robi, to możemy powiedzieć: Widzę, że bardzo się postarałeś i posprzątałeś swój pokój! Jak Ci się to udało? I jak się czujesz, jak masz tak posprzątane? Etc. Czyli dajemy wtedy uwagę na dostrzeżony wysiłek i zaangażowanie. Bądźmy przede wszystkim uważni na nasze dzieci i uczmy ich relacji pełnych szacunku i dobroci wobec sienie nawzajem.

Agnieszka Kiełbik- psycholog, psychodietetyk, psychoterapeuta