Uzależnienie – jak je zdefiniować?

Napisał dla Was nasz specjalista: Tomasz Matkowski – psychoterapeuta, psychoterapeuta uzależnień

Jak głosi Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10, zespół uzależnienia to kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których przyjmowanie substancji lub grupy substancji dominuje nad innymi zachowaniami, które miały poprzednio dla pacjenta większą wartość. Głównym objawem zespołu uzależnienia jest pragnienie (często silne, czasami przemożne) przyjmowania substancji psychoaktywnej. Przyjęcie substancji nawet po bardzo długim okresie abstynencji może wyzwalać zjawisko gwałtownego nawrotu innych objawów zespołu, znacznie szybciej niż pojawienie się uzależnienia u osób poprzednio nieuzależnionych. Na ostateczne jego rozpoznanie pozwala identyfikacja trzech lub więcej następujących cech/objawów, występujących łącznie przez pewien okres czasu w ciągu ostatniego roku.

Objawy:

1. silna potrzeba przyjmowania substancji albo poczucie przymusu jej przyjmowania;

2. trudności kontrolowania zachowania związanego z przyjmowaniem substancji, jego rozpoczęcia, zakończenia lub ilości;

3. fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości przyjmowanych substancji, w postaci charakterystycznej dla danej substancji zespołu abstynencyjnego, albo używanie tej samej lub podobnie działającej substancji w celu zmniejszenia nasilenia bądź uniknięcia objawów abstynencyjnych (tzw. „klin”);

4. rosnąca tolerancja, co oznacza, iż w celu wywołania skutków powodowanych poprzednio przez dawki mniejsze, potrzebne są dawki coraz większe (typowym przykładem są osoby uzależnione od alkoholu lub opiatów, przyjmujące dobowe dawki, które u osoby bez zwiększonej tolerancji mogą być przyczyną zatrucia lub śmierci);

5. z powodu przyjmowania substancji psychoaktywnych narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu poświęcanego na zdobywanie lub przyjmowanie substancji albo odwracanie następstw jej działania;

6. przyjmowanie substancji mimo wyraźnych dowodów jawnie szkodliwych efektów, takich jak: uszkodzenie wątroby na skutek intensywnego picia, stany obniżonego nastroju w wyniku intensywnego przyjmowania substancji albo polekowe obniżenie funkcji poznawczych.

Jako charakterystyczna cecha uzależnienia bywa również opisywany zawężony repertuar wzorców przyjmowania substancji – oznacza to wypracowanie, w miarę rozwoju uzależnienia, konkretnego schematu picia/zażywania, np. „zawsze wieczorem przed 20” albo „kiedy już dzieci pójdą spać” itp.

Przykładowe pytania, które mogą pomóc w rozpoznaniu uzależnienia:

1. Czy czuł Pan/Pani kiedykolwiek, że powinien Pan/Pani przerwać picie/zażywanie danej substancji?

2. Czy coraz częściej zdarzało się, że po napiciu się alkoholu/zażyciu substancji psychoaktywnej miał Pan/Pani poczucie winy z powodu zrobienia tego?

3. Czy ludzie sprawiali Panu/Pani przykrość i wzbudzali coraz większą złość przez krytykowanie Pana/Pani picia/zażywania?

4. Czy czuł Pan/Pani narastające wyczerpanie i zniechęcenie wobec życia z powodu Pana/Pani picia/zażywania?

5. Czy kiedykolwiek po obudzeniu się pierwszą Pana/Pani myślą była myśl o wypiciu alkoholu/zażycia danej substancji psychoaktywnej, aby uspokoić nerwy albo przerwać objawy abstynencyjne?

6. Czy trudno jest wyobrazić sobie Panu/Pani dzień bez napicia się alkoholu/zażycia substancji psychoaktywnej?

7. Czy z powodu Pana/Pani picia/zażywania coraz częściej pojawiają się problemy w relacjach z bliskimi?

8. Czy zauważył Pan/Pani zależność pomiędzy przeżywanymi przez siebie trudnymi emocjami, a myślą o napiciu się alkoholu/zażyciu substancji psychoaktywnej?

Udzielenie odpowiedzi „tak” na 2 lub więcej pytań oznacza wysokie prawdopodobieństwo występowania poważnych problemów związanych z uzależnieniem od substancji.

Tomasz Matkowski – psychoterapeuta, psychoterapeuta uzależnień