Jak wspierać nastolatka w procesie zmiany nawyków żywieniowych? Wskazówki dla rodzica.

Napisała dla Was nasza specjalistka:  Barbara Wińska – psycholog, psychodietetyk, edukator zdrowego stylu życia.

Dzieci i młodzież wzrastają w społeczeństwie, w którym dorośli, w tym ich rodzice obsesyjnie dążą do szczupłości, pilnują masy ciała, kupują dietetyczną żywność reklamowaną w telewizji, w kółko przechodzą na diety. Temat odchudzania jest powszechny i z całą pewnością wywiera wpływ na młode, dorastające pokolenie. Świadczyć może o tym rosnący procent różnych problemów z odżywianiem wśród dzieci i młodzieży takich jak otyłość, bulimia czy anoreksja.

Czym skorupka za młodu…

Nasze zwyczaje żywieniowe wynosimy głównie z domów. Dzieci, obserwując swoich rodziców, mogą się dużo nauczyć o tym, jak należy się odżywiać i jak radzić sobie z wszechobecnymi pokusami. Gdy rodzice chcą wspierać swoje dzieci w zmianie nawyków żywieniowych, nie rzadko przeczą w tym samemu sobie. Dziecko uczy się poprzez modelowanie, to oznacza, że naśladuje innych ludzi (rodziców, rodzeństwo, rówieśników). Może w ten sposób nauczyć się złych nawyków, ale także dobrych. Modyfikacja zachowań będzie tym skuteczniejsza, im spójniejsza będzie ona z funkcjonowaniem całej rodziny. Ciężko oczekiwać od swojego dziecka wyborów zdrowych produktów, kiedy sami takich nie wybieramy. Odpowiedzialnością, jaka leży po stronie rodzica, nie jest wymaganie, ale stwarzanie warunków możliwych do przeprowadzenia zmiany przez nastolatka. Może się okazać, że niezbędne jest wdrożenie zmian sposobu żywienia całej rodziny.

Dojrzewanie vs dieta.

Jeśli rodzić chce pomóc swojemu dziecku zmienić nawyki żywieniowe, musi przede wszystkim pamiętać, że proces ten często jest trudniejszy, bardziej czasochłonny, a także bardziej stresujący dla dziecka niż dla dorosłego. Dodatkowo, problemy, jakie trapią nastolatków, ich priorytety, formy spędzania czasu, są zgoła inne od tych w dorosłości. Między innymi, z tych powodów postępowania w zmianie nawyków żywieniowych u młodzieży różnią się znacznie od metod stosowanych u dorosłych. Dojrzewanie, to czas rozwoju fizycznego, emocjonalnego i psychicznego, czas budowania własnej tożsamości i poczucia własnej wartości. Dlatego, zalecenia dietetyczne, a zwłaszcza wszelkie ograniczenia spożycia posiłków, produktów czy składników pokarmowych, należy wprowadzać w żywieniu młodzieży bardzo ostrożnie i z konsultacją ze specjalistą, gdyż zbyt drastyczne ograniczenia mogą zakłócić wzrost, rozwój fizyczny i umysłowy dziecka, a nawet prowadzić do poważnych zaburzeń w tym zaburzeń odżywiania, jak bulimia czy anoreksja.

Zasady nie działają „ z zasady”.

Podstawowe założenie i nakazy w rodzaju „jedz mniej, więcej się ruszaj, czy „wyłącz ten telewizor, i przebiegnij się kilka razu wokół domu”, okazują się zawodne. Szanse powodzenia rosną, jeśli rodzic nie będzie koncertować się na zaleceniach żywieniowych, czy zwiększeniu aktywności ruchowej, a postara się wypracować zdrowsze podejście do jedzenia i ruchu. Mimo tego, że większość rodziców doskonale zna zasady zdrowego odżywiania, to wie, że to nie wiedza jest kluczowa. Nie wystarczy powiedzieć dziecku, „nie jedz batoników, bo są szkodliwe”, albo „jedz więcej warzyw, bo są zdrowe”. Pomimo znajomości tych zasad, podporządkowanie się im nie jest łatwe nawet dla dorosłych.

Co zamiast zasad?

Zamiast wyznaczania nakazów, stosuj pozytywne strategie wzmacniające motywację dziecka do zmiany. Warto pamiętać, że motywacja nie polega tylko na „chceniu”, ale przede wszystkim na zaangażowaniu, czyli sterowaniu własnymi działaniami w taki sposób, aby skierować się na realizację określonego przez siebie celu. Jest to umiejętność samoregulacji, z natury niebędąca mocną stroną dzieci i młodzieży.

Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje motywacji: motywację wewnętrzną, gdy dziecko kieruje się swoimi osobistymi celami i potrzebami oraz zewnętrzną, która jest efektem odziaływania innych osób (czasem nacisku) np. członków rodziny, przyjaciół, lekarza. Uruchomienie motywacji jest punktem wyjścia, ale nie oznacza gwarancji sukcesu. Sukcesem jest umiejętność kontynuowania mimo różnych okoliczności i tego warto uczyć swojego dziecka.

Wskazówki dla rodzica, jak wspierać motywację swojego dziecka:

• Unikaj kar lub nagród- należą one do rodzaju motywacji zewnętrznej – dziecko robi coś tylko po to, aby zdobyć nagrodę, lub uniknąć kary, a nie dla swoich ważnych i osobistych powodów. Motywacja zewnętrza jest mniej skuteczna i rodzi negatywne emocje.

• Unikaj również nakazów i zakazów. Chociaż jesteś rodzicem, i to od Ciebie zależy wyegzekwowanie konsekwencji, to negatywna motywacja powoduje, że również reakcja dziecka będzie negatywna: złość, kłótnie, niechęć. Zmuszanie czy szantażowanie zagraża wolności wyboru Twojego dziecka. Stwierdzenia typu: „nie możesz tego robić”, lub „musisz to zrobić” będzie mieć najczęściej odwrotny skutek i wywoła opór, lub stanie biernym posłuszeństwem generującym negatywne emocje u dziecka.

• Staraj się wydobywać z dziecka jego wewnętrzne powody do zmiany. Gdy również je poznasz, będziesz mógł przypominać je swojemu dziecku, gdy straci energię i determinację do działania, a także stworzysz przyjazną, wspierającą atmosferę w całym procesie zmiany.

• Motywacja nie jest cechą ani niczym trwałym. Należy ją uruchamiać poprzez działania i stale podtrzymywać. Jeśli widzisz, że Twoje dziecko ma gorszy dzień i mniej chęci do zmiany, spróbuj wspólnie z nim znaleźć plan alternatywny, który będzie mniej angażujący, ale pomoże zrealizować jakiś procent planu. Zamiast wyjścia na basen – zaproponuj krótki spacer lub gimnastykę.

• Bądź wyrozumiały. Pamiętaj, że Twoje dziecko może chcieć innych rzeczy, może mieć inne wartości i priorytety. Redukcja nadmiernych kilogramów czy zdrowe odżywianie nie musi być w danym momencie dla niego ważne tak samo jak dla Ciebie. Pomagaj w uświadamianiu problemu, rozbudzaj chęci do zmiany poprzez edukację, ale staraj się nie straszyć. Kładź nacisk na korzyści ze zmiany, a nie negatywne konsekwencje.

• Stwarzaj możliwości zdobycia kompetencji do radzenia sobie w zakresie zdrowego odżywiania, na przykład poprzez naukę samodzielnego przygotowywania posiłków.

• Wspieraj dziecko psychicznie, nie krytykuj, a podkreślaj mocne strony i sukcesy – doceń działania na innym polu, to zbuduje w dziecku poczucie własnej skuteczności i może przełożyć się na realizację celu, jakim jest zmiana nawyków żywieniowych.

• Staraj się być inspiracją i autorytetem dla swojego dziecka. Twoja konsekwencja może w końcu stać się konsekwencją Twojego dziecka.

• Gdy motywujesz swoje dziecko, podkreślaj, że wybór należy do niego. Wskaż tylko ścieżkę i prawidłowe rozwiązania. Tym sposobem zapewnisz dziecko o Twojej akceptacji i wesprzesz jego niezależność.

Działaj stanowczo, ale łagodnie.

Czasem może zdarzyć się, że dzieci naprawdę nie chcą zrobić tego, co rodzice uważają dla nich za dobre. Wiek nastoletni rządzi się swoimi prawami, charakteryzuje się głównie silną chęcią autonomii i niezależności. Dlatego rolą rodzica w tej sytuacji jest wzmacnianie tych potrzeb. Młodzież sprzeciwia się sposobom, które ograniczają ich wolność wyboru, w tym wyboru pożywienia. Dlatego ważne jest, by podczas prób odziaływania na wybory żywieniowe nastolatków działać z wyczuciem. Łagodne, ale precyzyjne rady mogą skuteczniej wpływać na poprawę zachowań żywieniowych niż bezpośrednie zakazy. Dobrym rozwiązaniem jest szukanie wspólnie ze swoim dzieckiem sposobów efektywnych, ale i możliwych do zaakceptowania. Warto również przełamywać negatywne nastawienie i zmieniać perspektywę na bardziej przyjazną. Rodzice powinni pamiętać, że mają istotny wpływ na swoje dzieci poprzez własne zachowania i postawy. Ich starania będę tym skuteczniejsze, im wskazówki będą bardziej spójne z zasadami, do których sami się stosują. Powodzenia!

• W Rymkiewicz system znajdziesz psychologa dziecięcego. Szczegóły tutaj.

Barbara Wińska – psycholog, psychodietetyk, edukator zdrowego stylu życia