Terapia zajęciowa metodą Montessori: Kompleksowe podejście do rozwoju dziecka

Napisała dla Was: Anna Cygan – pedagog, coach, nauczyciel Montessori, trener umiejętności społecznych (TUS), edukator psychodietetyki dziecięcej.

Geneza Metody Montessori

Pedagogika Montessori, opracowana została przez Marię Montessori. Tworzenie metody zapoczątkowała w czasie kiedy pracowała jako psychiatra na oddziale dziecięcym. Ten nowatorski system edukacyjny w pełni stworzony został kiedy Maria organizowała domy dziecięce. Metoda ta koncentruje się na poszanowaniu unikalnych potrzeb i możliwości każdego dziecka. Terapia w tej metodzie ma kluczowe znaczenie, ponieważ zapewnia dzieciom niezbędne wsparcie w ich rozwoju i pomaga im realizować pełnię ich potencjału. W metodzie tej dzieci uczą się poprzez aktywność i doświadczanie.

Dla kogo?

Terapia zajęciowa Montessori jest szczególnie korzystna dla dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, takimi jak spektrum, ZD, ADHD, SI, zaburzenia koncentracji, motoryki małej, mutyzm wybiórczy, zagrożenie dysleksją czy dysfunkcje intelektualne , ale może być stosowana również w przypadku dzieci zdrowych, jako uzupełnienie edukacji alternatywnej jak i tradycyjnej.

Jeśli jesteś rodzicem dziecka z takimi dysfunkcjami i chcesz je lepiej zrozumieć, świadomie pomóc się rozwijać i pracować z dzieckiem tak, aby na jego zasobach stworzyć dobrą relację to też możesz skorzystać z tych spotkań w treningu dla rodziców.

Terapia w metodzie Montessori

Metoda Montessori jest coraz częściej stosowana w terapii dzieci, zwłaszcza tych z zaburzeniami rozwojowymi. Dzięki wspieraniu samodzielnego uczenia się, dzieci mają szansę rozwijać się w sposób naturalny i zgodny z ich potrzebami rozwojowymi. W każdej fazie rozwoju dziecka, metoda oferuje odpowiednie narzędzia i techniki, które wspierają jego rozwój i zdobywanie nowych umiejętności. Dzięki swojemu podejściu do nauczania opartemu na aktywności, doświadczaniu i samodzielności, metoda ta może przynieść wiele korzyści dla dzieci, umożliwiając im osiągnięcie pełnego potencjału i harmonijnego rozwoju. Przede wszystkim, pedagogika Montessori w praktyce opiera się na indywidualizacji nauczania, co pozwala na dostosowanie terapii do potrzeb każdego dziecka. Ponadto, metoda Montessori stawia na rozwijanie umiejętności praktycznych, takich jak samoobsługa, co może być szczególnie ważne dla dzieci z zaburzeniami rozwojowymi.

Cele

• uczenie poprzez działanie/koordynacja ruchowa

• doskonalenie motoryki małej/terapia ręki

• samodzielność

• koncentracja na wykonywanym zadaniu

• umiejętność zachowania ciszy

• wyrabianie poczucia porządku

• przestrzeganie reguł społecznych

• obserwacja dziecka przez terapeutę/nauczyciela

• indywidualny tok rozwoju każdego dziecka

Rozwój dziecka

W terapii opartej na metodzie Montessori, dzieci uczą się poprzez doświadczanie, co pozwala im na zdobywanie nowych kompetencji w sposób naturalny. Dzięki temu, rozwój samodzielności dziecka jest wspierany na każdym etapie terapii. Metoda Montessori pozwala również na rozwijanie innych umiejętności, takich jak:

1. Rozwój poznawczy wspomagany poprzez:

   • Materiały dydaktyczne: Specjalnie zaprojektowane materiały Montessori są zróżnicowane i progresywne, co pozwala dzieciom na odkrywanie i naukę poprzez zmysły oraz manipulację przedmiotami.

   • Samodzielna nauka: Dzieci uczą się w swoim własnym tempie, co pozwala im lepiej zrozumieć i przyswoić wiedzę. Nauczyciel pełni rolę przewodnika, wspierając indywidualne potrzeby uczniów.
2. Rozwój emocjonalny:

   • Samodzielność: Dzieci uczą się niezależności, co buduje ich pewność siebie i poczucie własnej wartości. Możliwość samodzielnego wyboru aktywności i pracy wzmacnia ich zdolność do samoregulacji.

   • Szacunek i empatia: W pedagogice Montessori kładzie się duży nacisk na szacunek wobec siebie i innych. Dzieci uczą się współpracować, dzielić się i pomagać sobie nawzajem, co rozwija ich empatię i umiejętności społeczne.
3. Rozwój fizyczny:

   • Ruch i koordynacja: Przestrzeń Montessori zachęca do ruchu i manipulacji materiałami, co wspiera rozwój motoryki dużej i małej. Dzieci uczą się poprzez działanie, co jest kluczowe dla ich rozwoju fizycznego.

   • Ćwiczenia praktyczne: Codzienne czynności, takie jak nalewanie wody, krojenie owoców, czy ubieranie się, rozwijają precyzję ruchów i koordynację ręka-oko.
4. Rozwój społeczny:

   • Praca w grupie: Dzieci w różnym wieku uczą się i pracują razem, co promuje współpracę i wzajemne uczenie się. Starsze dzieci często pomagają młodszym, co wzmacnia więzi społeczne i poczucie wspólnoty.

   • Samodyscyplina: swoboda w wyborze aktywności uczy dzieci samodyscypliny i odpowiedzialności za własne działania.

5. Rozwój kreatywności i wyobraźni:

   • Swobodna eksploracja: Dzieci mają swobodę w wyborze zajęć, co stymuluje ich ciekawość i kreatywność. Mogą eksperymentować, odkrywać nowe zainteresowania i rozwijać swoje pasje.

   • Bogate środowisko: Przestrzeń Montessori jest pełna różnorodnych materiałów i zasobów, które inspirują dzieci do twórczego myślenia i wyrażania siebie.

6. Rozwój moralny i etyczny:

   • Wartości: Praktyki Montessori kładą duży nacisk na wartości, takie jak szacunek, odpowiedzialność, współczucie i uczciwość. Dzieci uczą się tych wartości w codziennych interakcjach

Terapia Montessori uwzględnia potrzeby rozwojowe dziecka oraz fazy rozwoju dziecka. Fazy wrażliwe, znane również jako okresy sensytywne, są kluczowym elementem teorii rozwoju Marii Montessori. Są to określone okresy w życiu dziecka, podczas których jest ono szczególnie podatne na naukę określonych umiejętności i wiedzy. W tych fazach dziecko wykazuje intensywne zainteresowanie określonymi aktywnościami i łatwiej przyswaja nowe umiejętności.

Główne fazy wrażliwe w metodzie Montessori:

1. Faza wrażliwa na porządek (około 1,5 do 4 lat):

   • Dziecko w tym okresie ma silną potrzebę porządku i rutyny. Zwraca uwagę na szczegóły i jest bardzo wrażliwe na zmiany w otoczeniu. Porządek pomaga mu zrozumieć i przewidywać świat wokół niego.

2. Faza wrażliwa na ruch (od urodzenia do około 4 lat):

   • W tej fazie dziecko intensywnie rozwija swoje umiejętności motoryczne, zarówno duże (chodzenie, bieganie) jak i małe (chwytanie, manipulowanie przedmiotami). Ruch jest kluczowy dla jego rozwoju fizycznego, poznawczego i emocjonalnego.

3. Faza wrażliwa na język (od urodzenia do około 6 lat):

   • Dziecko ma naturalną zdolność do przyswajania języka, zarówno mówionego jak i pisanego. W tej fazie rozwija się słownictwo, gramatyka i umiejętności komunikacyjne. Eksponowanie dziecka na różnorodne formy języka sprzyja jego rozwojowi językowemu.

4. Faza wrażliwa na sensorykę (od urodzenia do około 6 lat):

   • Dziecko intensywnie eksploruje świat za pomocą zmysłów. Dotyk, smak, zapach, słuch i wzrok są narzędziami, dzięki którym dziecko poznaje swoje otoczenie i rozwija zdolności poznawcze.

5. Faza wrażliwa na aspekty społeczne (od około 2,5 do 6 lat):

   • Dziecko zaczyna interesować się innymi ludźmi, rozwija umiejętności społeczne i emocjonalne, takie jak współpraca, empatia i rozumienie norm społecznych. Interakcje z rówieśnikami i dorosłymi są kluczowe w tej fazie.

6. Faza wrażliwa na drobne szczegóły (około 1 do 2 lat):

   • W tym okresie dziecko zwraca uwagę na drobne szczegóły i małe przedmioty. Może spędzać długie godziny na badaniu małych elementów, co pomaga mu rozwijać umiejętności koncentracji i precyzji.

7. Faza wrażliwa na zachowania społeczne i moralność (około 6 do 12 lat):

   • W tej fazie dzieci rozwijają zrozumienie zasad społecznych i moralnych. Interesują się sprawiedliwością, odpowiedzialnością i współpracą. Jest to czas, kiedy kształtuje się ich sumienie i zdolność do refleksji nad własnym zachowaniem.

Jak Montessori wykorzystuje fazy wrażliwe:

• Obserwacja: Nauczyciele i rodzice obserwują dzieci, aby zidentyfikować ich aktualne fazy wrażliwe.

• Dostosowanie środowiska: Środowisko jest przygotowywane tak, aby wspierać rozwój dziecka w danej fazie, oferując odpowiednie materiały i aktywności.

• Indywidualne podejście: Nauczyciele dostosowują swoje metody i interakcje do indywidualnych potrzeb dziecka, pomagając mu maksymalnie wykorzystać okresy sensytywne.

Fazy wrażliwe są fundamentem metody i terapii Montessori, ponieważ pozwalają na tworzenie optymalnych warunków do nauki i rozwoju, zgodnie z naturalnym rytmem dziecka.

Otoczenie

W terapii tej dzieci uczą się w specjalnie przygotowanej przestrzeni, która jest dostosowana do ich potrzeb i możliwości. Materiały edukacyjne są starannie dobrane, aby wspierać rozwój dziecka na różnych płaszczyznach, takich jak rozwój poznawczy, motoryczny, poznawczy, społeczny czy emocjonalny. Dzieci mają możliwość wyboru meteriału, z którym będą pracowały , co pozwala im rozwijać się w sposób zgodny z ich zainteresowaniami, predyspozycjami i możliwościami. Przestrzeń terapeutyczna powinna być przede wszystkim bezpieczna, funkcjonalna i dostosowana do potrzeb dziecka. Powinna być zaprojektowana tak, aby wspierać autonomię, ciekawość i samodzielność dzieci. W montessoriańskiej przestrzeni terapeutycznej znajdziemy:

• Porządek i estetyka:

Przestrzeń powinna być uporządkowana i estetyczna, co pomaga dzieciom w koncentracji i nauce. Meble i materiały powinny być starannie rozmieszczone i łatwo dostępne.

• Dostosowanie do dziecka:

Wszystko w klasie powinno być na poziomie wzroku i zasięgu rąk dzieci, aby mogły samodzielnie wybierać materiały i narzędzia do pracy. Meble powinny być dostosowane do ich rozmiarów.

• Strefy edukacyjne:

Przestrzeń powinna być podzielona na różne strefy tematyczne, takie jak: język, matematyka, życie praktyczne, zmysły, kultura i przyroda. Każda strefa powinna zawierać odpowiednie materiały dydaktyczne.

• Materiały dydaktyczne:

Materiały Montessori powinny być naturalne, sensoryczne, edukacyjne i estetycznie wykonane. Ważne jest, aby były one dobrze zorganizowane i dostępne dla dzieci, umożliwiając im samodzielne wybieranie.

• Swoboda ruchu:

Przestrzeń powinna umożliwiać swobodę ruchu, dając dzieciom możliwość wyboru miejsca pracy, czy to na podłodze, czy przy stoliku. 

• Cisza i spokój:

Atmosfera powinna sprzyjać skupieniu i spokojnej pracy. W klasie powinno być cicho, co pozwala dzieciom na głębokie skupienie i samodzielne myślenie.

• Dostępność przyrody:

Jeśli to możliwe, przestrzeń powinna zawierać elementy przyrody, takie jak rośliny, naturalne materiały, a także możliwość kontaktu z zewnętrznym środowiskiem, np. przez dostęp do ogrodu czy placu zabaw.

• Niezależność:

Wszystkie elementy przestrzeni powinny wspierać niezależność dzieci, zachęcając je do samodzielności w codziennych czynnościach, takich jak sprzątanie po sobie, przygotowywanie przekąsek czy wybieranie materiałów do pracy.

Wszystko to sprawia, że przestrzeń terapeutyczna staje się miejscem, w którym dziecko może wybierać formę pracy, korzystając z wolnego wyboru i dostosowując aktywności do swoich potrzeb rozwojowych. Terapia zajęciowa Montessori może być stosowana zarówno w przedszkolach, jak i w domu, pod opieką terapeuty lub rodzica. Ważne jest jednak, aby osoba prowadząca terapię miała odpowiednią wiedzę na temat metody Montessori oraz umiejętność dostosowania jej do potrzeb konkretnego dziecka. Jeśli rodzice chcą wprowadzić elementy tej metody do codziennego życia ich współpraca z terapeutą zajęciowym  Montessori jest konieczna aby poznali cele metody i mogli  w pełni świadomie z nich korzystać.

Materiały Montessori

Materiały Montessori są kluczowym elementem edukacji i terapii opartej na tej metodzie. Materiały edukacyjne Montessori są różnorodne i dostosowane do potrzeb dzieci na różnych etapach rozwoju. Przykłady konkretnych materiałów Montessori to:

• cylindry 

• ramki do zawiązywania, zapinania i zamykania,

• tablice do nauki pisania i czytania,

• zestawy do nauki liczenia i matematyki.

Różnorodność materiałów Montessori pozwala na dostosowanie zajęć do indywidualnych potrzeb dziecka, a także na rozwijanie różnych umiejętności w sposób zintegrowany takich jak:

• samodzielności i wiary we własne siły

• szacunku do porządku i do pracy

• wypracowania zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej

• trening długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem

• wypracowanie podstaw posłuszeństwa, samokontrolę

• kształtowanie podstaw wzajemnej pomocy

• szacunek dla pracy innych

• rozwijanie indywidualnych uzdolnień i umiejętności

• osiąganie spontanicznej samodyscypliny

Rola terapeuty metody Montessori

Terapeuta metody Montessori pełni kluczową rolę w procesie terapii, pełni rolę przewodnika, który wspiera dziecko w jego rozwoju, obserwuje postępy i dostosowuje materiały oraz zajęcia do indywidualnych potrzeb. Terapeuci Montessori są odpowiedzialni za przygotowanie środowiska terapeutycznego, dostosowanego do potrzeb i możliwości dziecka. Wspierają również dziecko w procesie uczenia się, obserwując jego postępy i dostosowując terapię do indywidualnych potrzeb.  W praktyce oznacza to, że dziecko pracuje samodzielnie, a nauczyciel obserwuje, wspiera i kieruje procesem uczenia się, zamiast narzucać gotowe rozwiązania. Najważniejszą umiejętnością terapeuty jest zauważenie i doskonalenie faz wrażliwych u dziecka oraz praca w procesie polaryzacji uwagi. Terapeuci Montessori powinni posiadać odpowiednie kwalifikacje i umiejętności, takie jak wiedza na temat pedagogiki Montessori, umiejętność pracy z dziećmi z zaburzeniami rozwojowymi oraz zdolność do twórczego myślenia i rozwiązywania problemów. Nauczyciele i terapeuci, którzy pragną stosować tę metodę, powinni uczestniczyć w szkoleniach montessori , aby poznać jej założenia i zasady oraz nauczyć się, jak skutecznie wspierać rozwój dziecka. 

Umów wizytę do Psychologa dzięcięcego we Wrocławiu

Zasada swobodnego wyboru w terapii Montessori

W terapii Montessori, zasada swobodnego wyboru odgrywa kluczową rolę. Dziecko ma możliwość wolnego wyboru materiałów i zajęć, co pozwala mu na rozwijanie swoich zainteresowań i zdolności. W praktyce oznacza to, że:

• dziecko może wybrać materiały i zajęcia, które go interesują,

• nauczyciel wspiera dziecko w jego wyborach, ale nie narzuca gotowych rozwiązań,

• środowisko terapeutyczne jest dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka, umożliwiając swobodny wybór i wybór formy pracy

Wolny wybór zaspokaja:

• Potrzebę  dzieciństwa

• Optymalny rozwój

• Miejsce, czas i forma pracy

• Zasady i granice

• Bezpieczeństwo

Stosowanie zasady swobodnego wyboru w terapii Montessori pozwala na rozwijanie samodzielności dziecka, jego umiejętności podejmowania decyzji oraz kształtowania własnych zainteresowań.

Integracja sensoryczna w terapii Montessori

Integracja sensoryczna odgrywa istotną rolę w terapii Montessori, pomagając dzieciom w prawidłowym przetwarzaniu bodźców zmysłowych. Jest to proces, który pozwala na odbieranie, interpretowanie i organizowanie informacji zmysłowych, co jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju dziecka. Terapia SI (Sensory Integration) jest często stosowana w terapii Montessori, aby wspierać rozwój dzieci z różnymi zaburzeniami sensorycznymi.

Zrozumienie dysfunkcji sensorycznych i ich objawów

Dysfunkcje sensoryczne są zaburzeniami, które wpływają na sposób, w jaki dziecko odbiera i przetwarza informacje zmysłowe. Objawy dysfunkcji mogą obejmować nadwrażliwość na bodźce, trudności z koncentracją, problemy z równowagą i koordynacją ruchową. Deficyty sensoryczne mogą wpływać na rozwój dziecka, utrudniając mu naukę, komunikację i interakcje społeczne.

Umów wizytę na konsultacje rodzicielskie

Rodzice słysząc o możliwości wolnego wyboru martwią się o granice, o rozwój, czy będzie coś robił/ robiła?

Rodzice, słysząc o możliwości wolnego wyboru zajęć w terapii zajęciowej opartej na metodzie Marii Montessori, często martwią się o granice, rozwój dziecka, a także o to, czy ich dziecko będzie aktywnie uczestniczyć w zajęciach. Jednak metoda ta, stosowana w gabinety terapeutyczne dzieci, jest starannie zaprojektowana, aby wspierać rozwój dzieci poprzez terapię wielozmysłową. Dziecko ma możliwość samodzielnego decydowania, co pobudza jego ciekawość i zaangażowanie, a jednocześnie terapeuci dbają o odpowiednie ramy, które wspierają rozwój i naukę w bezpieczny i zorganizowany sposób.

Zaburzenia rozwoju: nadwrażliwość dotykowa, dyspraksja i inne

W terapii Montessori, szczególną uwagę zwraca się na różne zaburzenia rozwoju , takie jak nadwrażliwość dotykowa czy dyspraksja . Nadwrażliwość dotykowa objawia się nieprzyjemnymi odczuciami wywołanymi przez dotyk, co może prowadzić do unikania kontaktu z innymi ludźmi czy przedmiotami. Dyspraksja to zaburzenie, które wpływa na zdolność planowania i koordynowania ruchów, utrudniając wykonywanie codziennych czynności. W terapii Montessori, te zaburzenia są adresowane poprzez indywidualne podejście do dziecka, dostosowanie materiałów i zajęć oraz stworzenie środowiska wspierającego rozwój.

Rola terapii SI i integracji sensorycznej w terapii Montessori

W terapii Montessori, terapia SI i integracja sensoryczna są wykorzystywane do wspierania rozwoju dzieci z zaburzeniami sensorycznymi. Dzięki odpowiedniemu otoczeniu dziecka , które uwzględnia jego potrzeby sensoryczne, możliwe jest stymulowanie umiejętności ruchowych oraz rozwój mózgu . Przykłady zastosowań integracji sensorycznej w terapii Montessori obejmują:

• stosowanie materiałów o różnych fakturach, aby pomóc dziecku w adaptacji do różnych bodźców dotykowych,

• organizowanie zajęć ruchowych, które wspierają rozwój koordynacji ruchowej i równowagi,

• wprowadzenie ćwiczeń skoncentrowanych na przetwarzaniu informacji zmysłowych, takich jak ćwiczenia słuchowe czy wizualne.

W ten sposób, terapia Montessori z wykorzystaniem integracji sensorycznej może przynieść znaczące korzyści dla dzieci potrzebujących wsparcia w prawidłowym przetwarzaniu bodźców zmysłowych.

Podsumowanie

Metoda Montessori wspiera holistyczny rozwój dziecka, integrując naukę, zabawę i codzienne życie w harmonijną całość. Dzięki indywidualnemu podejściu i odpowiednio zaprojektowanemu środowisku, dzieci mogą rozwijać się w sposób zrównoważony i harmonijny.

• Uznajemy prawo dziecka do bycia odrębną istotą, osobą- tak dalece jak to jest możliwe- samodzielną i kreatywną

• Rozumiemy, że każdy ma prawo popełniać błędy, poszukiwać, pytać, wątpić ,działać we własnym tempie i według własnego osobistego planu rozwoju

• Obserwujemy dziecko, poznajemy jego umiejętności i możliwości rozwojowe, odczytujemy sygnały jakie wysyła światu na swój temat

• Przygotowujemy otoczenie dziecka w taki sposób, aby mogło maksymalnie wykorzystać cały potencjał rozwojowy, jakim dysponuje w danym momencie życia

• Pokazujemy dziecku sposób pracy z materiałem ( nie nazywając go zabawką), lecz jednocześnie szanujemy. Jego prawo do wyboru własnej drogi w poszukiwaniu rozwiązań i celu

• Niesiemy dziecku pomoc wtedy, gdy Ono jej potrzebuje, a nie wtedy, gdy nam – dorosłym wydaje się, że powinniśmy jej udzielić

• Nie oceniamy; nie nagradzamy za sukcesy i nie karzemy za błędy – bo nie przyznajemy sobie prawa do narzucania komuś naszych subiektywnych odczuć

• Dajemy dziecku przestrzeń i wolność; pamiętamy o tym, że dorosły skupia się na osiągnięciu celu,

• a dla dziecka najważniejsze jest samo działanie

• Funkcjonujemy w grupie zróżnicowanej wiekowo i rozwojowo, traktując różnice jako wartości, a nie przeszkody

• Pomagamy dziecku w stawaniu się osobą samodzielną

Anna Cygan – pedagog, coach, nauczyciel Montessori, trener umiejętności społecznych (TUS), edukator psychodietetyki dziecięcej.

Czytaj więcej: „NIE BĘDĘ TEGO JADŁ, BO BRZYDKO PACHNIE”- KILKA SŁÓW O TRUDNOŚCIACH SENSORYCZNYCH W ŻYWIENIU TWOJEGO DZIECKA