Kiedy rodzice się rozwodzą

Napisała dla Was nasza specjalistka: Marta Dziewierska – psycholog, diagnosta, biegły sądowy z zakresu psychologii

Co drugie dziecko przeżyje rozstanie swoich rodziców zanim ukończy szesnasty rok życia. Na każde trzy zawarte małżeństwa przypadają dwa rozwody; jedna czwarta dzieci doświadcza stresu z powodu rozpadu rodziny. Jedno dziecko na pięcioro mieszka z samotnym rodzicem. Milion dzieci żyje w przybranych rodzinach. Powyższe zdania brzmią niezwykle poważnie… tak poważnie jak problemy, z którymi zmagają się dzieci rozwodzących się rodziców. Jak oddziałuje na dziecko separacja lub rozwód? Co tak naprawdę jest przyczyną problemów dzieci w sytuacjach okołorozwodowych?

Jak oddziałuje na dziecko separacja lub rozwód rodziców?

Rozstanie rodziców wpływa już na niemowlęta. Psycholog Elisabeth Fivaz- Depeursinge opracowała technikę interakcji między dzieckiem, mamą i tatą. Stwierdziła, że niektóre niemowlęta już około dwunastego tygodnia życia reagują nie tylko na wskazówki emocjonalne pochodzące od matki lub ojca, ale także na to, co dzieje się między rodzicami. Jeżeli rodzice żyją ze sobą w zgodzie, znajduje to odzwierciedlenie w zachowaniu dziecka, jeżeli jednak nie ma „synchronizacji” niemowlę zdaje się odgrywać rolę pośrednika starając się pomimo młodego wieku „wyregulować” ich zachowania. W przypadku separacji i rozwodu problem polega na tym, że dziecko potrzebuje jak najlepszej jakości rodzicielstwa – ukojenia, dodatnia otuchy, okazania empatii dla jego uczuć straty, strachu, właśnie wtedy, gdy rodzic najmniej potrafią to zapewnić. Często rodzice będąc sami w trudnej sytuacji emocjonalnej nie potrafią zaspokoić deficytów, które pojawiają się u dziecka. Pozostawienie dziecka samego z przeżywanymi problemami, może mieć poważne skutki dla ich zdrowia psychicznego i fizycznego. Bez udzielenia potrzebnego wsparcia podczas sytuacji okołorozwodowej dzieci i nastolatki mogą:

– z wyższym o 75 % prawdopodobieństwem mieć problem z nauką,

– z wyższym o 70 % prawdopodobieństwem uzależnią się od narkotyków,

– z wyższym o 50 % prawdopodobieństwem będą miały niższą samoocenę,

– z wyższym o 50 % prawdopodobieństwem będą miały złe relacje z rówieśnikami,

Pomimo zdecydowanie większej dziś akceptacji rozwodu jego negatywny wpływ na dziecko wcale się nie zmniejszył. Porównując wyniki uzyskane przez dzieci rozwiedzionych rodziców w latach siedemdziesiątych XX wieku i obecnie, okazało się, że dzieci z obu grup zmagały się z tymi samymi problemami. Przyczyną problemów emocjonalnych lub behawioralnych dzieci oraz nastolatków nie jest rozwód czy separacja, a atmosfera konfliktu, która panuje w rodzinie lub między rodzicami po rozstaniu.

Co czuje dziecko, którego rodzice zdecydowali się na rozwód?

Wielu z tych dzieci nikt nie pomaga się uporać z przeżywanymi emocjami wywołanymi rozstaniem się rodziców, nikt z nimi nie rozmawia. W rezultacie dzieci w bardzo szybkim tempie przenoszą się z dzieciństwa do świata dorosłych, który jest obciążony zbyt wieloma faktami z życia rodziców: sporów finansowych, konfliktów w związku, spraw sądowych, kłótni. Niezwykle ważnym jest, aby dziecko mogło porozmawiać o swoich problemach z kimś, kto go wysłucha, dopasuje się do przeżywanych emocji, okaże ciepło i empatię. Dziecko w sytuacjach okołorozwodowych zmaga się z szeregiem negatywnych emocji: smutek, poczucie porzucenia i bycia niekochanym, poczucie odrzucenia, wykluczenia. Dodatkowo mogą występować także poczucie zawodu z powodu odejścia rodzica, złość, uraza, nienawiść, strach, poczucie winy czy też szok i bezsilność, poczucie rozdarcia, zazdrość, konsternacja wynikająca z przeświadczenia dziecka, że musi opowiedzieć się po którejś ze stron.

Co muszą wiedzieć rozstający się rodzice?

Rozstający się rodzice często nie wiedzą jak rozmawiać o rozstaniu ze swoimi dziećmi, zdarza się też, że nie zdają sobie sprawy, że powinni o tym porozmawiać, ponieważ sami skupiają się na swoich przeżyciach. Badania wykazują, że często to konflikt wyrządza krzywdę psychiczną dziecku, dlatego pozostanie rodziców ze sobą i tkwienie w konflikcie jest równie szkodliwe, co rozstanie. Dzieci, którym nikt nie pomógł porozmawiać o przeżyciach związanych z separacją, rozwodem są narażone na problemy psychiczne, fizyczne, a także trudności z nauką. Dziecko potrzebuje zwłaszcza kogoś, kto zrozumie jego krzywdę, gniew, poczucie porzucenia obecne „tu i teraz”. Jeżeli rodzic nie czuje się na siłach to przeprowadzenia takiej rozmowy, powinien zapewnić dziecku łatwy dostęp do bardzo empatycznego krewnego czy przyjaciela rodziny. Jeżeli i to nie jest możliwe należy umówić dziecko na spotkanie z psychologiem dziecięcym, bądź terapeutą. Zdolność rodziców do pokonania dystresu psychicznego spowodowanego rozwodem oddziałuje na umiejętność przystosowania się dziecka. Jedną z największych szkód, jakie rodzic może wyrządzić dziecku jest krytykowanie w jego obecności drugiego rodzica, zmuszanie dziecka, by opowiedziało się po którejś ze stron, bądź traktowało go jak powiernika, terapeutę czy pośrednika. Należy uszanować to, że dziecko tęskni za drugim rodzicem. Musi ono wiedzieć, że ma prawo o tym mówić i może liczyć na empatie (nie krytykę) rodzica, z którym mieszka.

W jaki sposób rodzic może zapobiegać pogłębianiu się cierpienia dziecka?

– Nie pozwalaj dziecku słuchać rozmów telefonicznych lub kłótni z drugim rodzicem

– Nie wypytuj dziecka o to, co działo się podczas jego wizyty u drugiego rodzica

– Nie chowaj, ani nie wyrzucaj zdjęć z rodzicem, który z Wami nie mieszka

– Nie traktuj dziecka jak posłannika czy pośrednika

– Nie denerwuj się w obecności dziecka, gdy wybiera się w odwiedziny do drugiego rodzica

– Pozwalaj dziecku zadawać tyle pytań, ile chce

– Zapewniaj dziecko, że zawsze go wysłuchasz, gdy będzie chciało porozmawiać o swoich uczuciach. Ciesz się tym, że chce o nich porozmawiać

– Nie zakładaj, że jedna rozmowa wystarczy. Większość dzieci potrzebuje porozmawiać wielokrotnie, to dobry znak, jeśli tak jest

– Nie mów dziecku: „Teraz jest znacznie lepiej, bo mama i tata są szczęśliwi, gdy mieszkają osobno”. Dla dziecka często wcale nie jest lepiej, więc takie stwierdzenie nie pomoże

– Nie zakładaj, że starsze dziecko poradzi sobie lepiej. Jego żal może być tak samo wielki jak żal młodszego dziecka

– Nie okłamuj dziecka na temat tego, co się stało z drugim rodzicem. Jasno powiedz, że odszedł. Kłamstwa, które po czasie ujrzą światło dzienne mogą wyrządzić dziecku jeszcze większą krzywdę i poczucie bycia oszukanym. Jeżeli dziecku nie powie się o przyczynie rozstawia, samo stworzy własną wersję prawdy, np.: „Tata odszedł, kiedy mama zrobiła sobie trwałą. Nie rozumiem, co to znaczy, wiem tylko, że nienawidzę tej fryzjerki.”

Rozwód to niezwykle trudny czas, pełen sprzecznych emocji, trudnych decyzji. Często jest to okres, kiedy dorośli czują się w potrzasku nie umiejąc znaleźć odpowiedniego wyjścia. Chcąc zmierzyć się z tak trudną sytuacją niebrane są pod uwagę emocje i odczucia najmłodszych członków rodziny – dzieci. To one zmuszone są do samodzielnego zmierzenia się z tym, co nieznane, niezrozumiałe, często także z konfliktem lojalności między rodzicem, który odchodzi, a tym który z dzieckiem zostaje. Tak duże zmiany w życiu dziecka powinny być zrozumiałe, nie ma tutaj miejsca na poczucie odrzucenia czy konieczności wyboru. Kiedy sytuacja staje się dla Ciebie zbyt trudna, aby opowiedzieć ją dziecku… skorzystaj z pomocy specjalisty. Daj sobie i swoim najbliższym szanse na życie pełne nowych wyzwań i możliwości.

Oferujemy terapię par i małżeńską. Zapraszamy.

Marta Dziewierska- psycholog, diagnosta, biegły sądowy z zakresu psychologii